Ten artykuł powstał dzięki pomocy pani Mirosławy Tełowskiej, synowej kpt. Józefa Jana Tełowskiego, oficera 63. Toruńskiego Pułku Piechoty, który poległ 22 września 1939 roku.
Pani Mirosława, na stałe mieszkająca w Anglii, utrzymuje żywy kontakt ze Szkołą Podoficerską Wojsk Lądowych, która zajmuje dawne pułkowe koszary i podtrzymuje jego tradycje.
Józef Jan Tełowski urodził się w 1899 roku w Piasecznie, wówczas w zaborze rosyjskim. Po ukończeniu gimnazjum, jako poddany jego carskiej mości Mikołaja II Aleksandrowicza Romanowa, na początku 1917 roku został wcielony do wojska i skierowany na front.
W listopadzie 1918 roku w zaciągnął się do formowanej Armii Polskiej. W latach 1919-1920 walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Po jej zakończeniu zostaje wysłany do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowie-Komorowie.
Żołnierski los rzucił Józefa Tełowskiego do Torunia. W stopniu podporucznika rozpoczął służbę jako dowódca plutonu w 63. Toruńskim Pułku Piechoty.
23 marca 1929 roku, już jako porucznik, poślubia Antoninę Warunkównę. Mają trzech synów - Zbyszka, Janusza i Bogdana. Zamieszkują istniejącym do dzisiaj budynku oficerskim przy ulicy Dobrzyńskiej. W wolnych chwilach jeżdżą do swojego majątku w Witkowie koło Chełmży.
W 1932 roku Józef Tełowski awansuje do stopnia kapitana i zostaje dowódcą kompanii, a następnie - po ukończeniu specjalistycznego kursu - zostaje oficerem sztabu 63. Toruńskiego Pułku Piechoty.
Wybuch wojny światowej zastał kpt. Tełowskiego na linii frontu w okolicach miejscowości Mełno, Gruta, Annowo, a następnie Okonin (gmina Gruta, powiat grudziądzki), gdzie w dniach 2-3 września 63. Pułk Piechoty, wchodzący w skład 4. Dywizji Piechoty Armii Pomorze, stawił bohaterski opór hitlerowskiemu najeźdźcy. Niespełna tydzień później, 9-18 września, walczy w największej bitwie kampanii wrześniowej, nad Bzurą, gdzie bił Niemców pod Kutnem, Łowiczem, Iłowem i Starymi Budami.
Kiedy 18 września stało się jasne, że bitwa została przegrana, kpt. Tełowski, nawet przez chwilę nie myśląc o złożeniu broni, postanowił przedrzeć się do walczącej jeszcze Warszawy. 19 września 63. Pułku Piechoty, dowodzony przez mjr. Nawrata, ostatniego dowódcę pułku, sforsował Bzurę i przebijając się przez niemieckie pozycje w rejonie Puszczy Kampinoskiej, 21 września dotarł do Łomianek. Tutaj polscy żołnierze, torując sobie drogę ku Warszawie, niejednokrotnie walczyli na bagnety. Nie wszystkim jednak udaje się dotrzeć do walczącej stolicy. Kpt. Tełowski w Lesie Młocińskim, prowadząc do ataku już tylko garstkę żołnierzy, zostaje śmiertelnie postrzelony.
- Po rzuceniu granatów przez kpt. Tełowskiego i przeze mnie wyskoczyliśmy z okrzykiem „Hurra”, jednak niespodziewany ogień z CKM osadził nas. Okazało się, że kpt. Tełowski został trafiony w kark
i poległ na miejscu. Również poległ na miejscu podchorąży i strzelec, a kpt. Lichodziejewski został ranny. Wraz z ppor. Adamem Rufskim z 69. pp, zaniosłem śp. kpt. Tełowskiego do wspólnej mogiły, gdzie został pochowany wraz z podchorążym i kilkoma strzelcami. Śp. kpt. Tełowski prócz legitymacji i fotografii niczego przy sobie nie posiadał – czytamy w relacji ppor. Aleksandra Sprady z 69. Pułku Piechoty z Gniezna. Dzięki tym opisom i sporządzonemu wówczas szkicowi, uwierzytelnionemu przez kpt. Artura Jarzębińskiego, kapelana ks. Kazimierza Krułkowskiego z 17. dywizji piechoty z Gniezna i dowódcy kompanii niemieckiej kpt. Schrödera, które na skutek nadzwyczajnego zbiegu okoliczności po kilkudziesięciu latach znalazły się w posiadaniu Mirosławy Tełowskiej, można było odnaleźć miejsce pochówku kapitana Tełowskiego.
Równie dramatycznie potoczyły się losy jego bliskich. Żona Antonina wraz z synami opuściła Toruń i udała się na wschodnie rubieże Rzeczypospolitej, gdzie została aresztowana przez sowietów i wywieziona na Syberię. Życie zawdzięcza generałowi Andersowi, który formując Armię Polską przygarnął pod swoje skrzydła rodziny polskie rozsiane na bezkresach sowieckiego imperium. Rodzina Tełowskich, przez Iran, Irak, Palestynę trafiła na Wyspy Brytyjskie, skąd po kilku latach większość wyemigrowała do Australii (Such 2009).
Wspomnienia / relacje:
Historia pochówku:
Poszukiwania mogiły:
Źródła:
Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, t. I, Żołnierze września N-Z, kom. red. B. Affek-Bujalska i in., wstęp i red. nauk. E. Pawłowski, Pruszków 1993, s. 241 (dalej: KPŻP).
Such R., Broni nigdy nie złożył. Historia kapitana Józefa Jana Tełowskiego, oficera 63. Toruńskiego Pułku Piechoty, "Nowości" z dn. 7 listopada 2009, http://www.nowosci.com.pl/documents/!!!!!!/2009/11/07/10T/NOW10T.pdf.
Uwagi:
1) KPŻP - przydział błędnie: "69 pp 4 DP";
Ostatnie zmiany: 2011-10-04 22:07:39 przez redakcja |
Jeżeli chcesz uzupełnić lub zmienić dane wciśnij -
