16 DP (do 3 IX); Grupa płk. dypl. S. Świtalskiego w składzie armii "Pomorze"
Funkcja po 1 września 1939:
dowódca 16 DP (do 3 IX); dowódca Grupy płk. dypl. S. Świtalskiego w składzie armii "Pomorze"
Przebieg służby wojskowej:
Odznaczenia:
Order Wojenny "Virtuti Militari" kl. V (Krzyż Srebrny); Krzyż Walecznych (czterokrotnie); Krzyż Niepodległości; Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Stanisław Jan Ferdynand Świtalski urodził się 28 marca 1890 r. w Gródku Jagiellońskim jako syn radcy Józefa Świtalskiego i Heleny z Chądzyńskich.
Od 1897 r. uczęszczał do szkoły ludowej w rodzinnej miejscowości, a następnie kształcił się w ośmioklasowym gimnazjum w Lwowie, gdzie w 1909 otrzymał świadectwo dojrzałości. W latach 1909-1913 studiował i ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie. W okresie nauki czynny był w drużynach skautowych, a potem w Związku Strzeleckim, gdzie przeszedł przeszkolenie wojskowe.
Od sierpnia 1914 do lipca 1917 r. służył w Legionach Polskich. Odbył kampanię kielecką w grupie wojskowej dowodzonej przez Józefa Piłsudskiego. Po reorganizacji grupy został przydzielony do 2 pułku piechoty Legionów Polskich. Latem 1915 r. uzyskał awans na stopień chorążego, a w październiku 1915 r. na stopień podporucznika. Dowodził plutonem, potem kompanią w 2 pp, a następnie został przeniesiony do 6 pułku piechoty. W 1916 awansowano go na stopień porucznika. Brał udział w walkach na froncie wołyńskim na linii Styru i Stochodu. W październiku 1916 r. wraz z 6 pp został wycofany z linii frontu i przewieziony do Baranowicz, a w listopadzie 1916 r. - na teren Królestwa Polskiego. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 r. był internowany w obozie w Beniaminowie. Po zwolnieniu z obozu w 1918 r. działał aktywnie w Polskiej Organizacji Wojskowej.
Od 3 listopada 1918 r. służył w Wojsku Polskim. Od listopada 1918 do marca 1919 r. brał udział w obronie Lwowa, pełniąc funkcję dowódcy kompanii sztabowej Brygady Lwów. W trakcie walk został ranny. W marcu 1919 r. otrzymał awans na stopień kapitana służby stałej piechoty. W czasie wojny polsko-sowieckiej 1919-1920 r. dowodził baonem 6 pp Leg. W 1921 r. został zweryfikowany przez Ministerstwo Spraw Wojskowych w Warszawie w stopniu majora służby stałej piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 r. Po zakończeniu działań wojennych służył nadal w 6 pp Leg., gdzie dowodził baonem oraz do 1921 r. pełnił funkcję zastępcy dowódcy pułku. W latach 1922-1923 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie (II kurs doszkolenia). Wkrótce uzyskał awans na stopień podpułkownika Sztabu Generalnego ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 r. W latach 1923-1926 pełnił funkcję II referenta w inspektoracie armii nr 1, zaś w latach 1926-1931 był dowódcą 82 pułku piechoty w Brześciu nad Bugiem. Do stopnia pułkownika Sztabu Generalnego został awansowany ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 r. Dnia 22 sierpnia 1931 r. mianowano go dowódcą piechoty dywizyjnej 9 Dywizji Piechoty w Siedlcach. Funkcję tę pełnił do 29 listopada 1934 r., by 1 grudnia 1936 r. otrzymać przeniesienie na stanowisko pomocnika dowódcy Dowództwa Okręgu Korpusu nr II w Lublinie. Od jesieni 1938 do marca 1939 r. przebywał na kursie doszkalającym dla wyższych dowódców w Ministerstwie Spraw Wojskowych w Warszawie. Od kwietnia 1939 r. służył na stanowisku dowódcy 16 Dywizji Piechoty w Grudziądzu.
W okresie międzywojennym aktywnie uczestniczył w pracach Związku Harcerstwa Polskiego, Ligi Morskiej i Kolonialnej, komitecie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz komitecie pomocy bezrobotnym.
W kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził 16 DP, która na dzień 1 września 1939 r. wchodziła w skład Grupy Operacyjnej "Wschód" dowodzonej przez gen. bryg. Mikołaja Bołtucia. W dniach 1-3 września 16 DP pod jego dowództwem toczyła ciężkie walki opóźniające z przeważającymi siłami wojsk niemieckich, wycofując się z nad rzeki Osy w kierunku południowym. W dniu 2 września natarcie wojsk niemieckich i masowe naloty lotnictwa nieprzyjacielskiego w rejonie m. Okonin-Mełno spowodowały dezorganizację w szeregach oddziałów 16 DP, a w efekcie chaos organizacyjny. Mimo czynionych wysiłków, dowódcy dywizji nie udało się zapobiec zaistniałej sytuacji, wobec czego został przez gen. bryg. Mikołaja Bołtucia odwołany z pełnionej funkcji. Przekazany do dyspozycji dowódcy armii "Pomorze", gen. dyw. Władysława Bortnowskiego, został przez niego mianowany dowódcą grupy bojowej, nazwanej jego nazwiskiem. Grupa ta była złożona z nieprzydzielonych gdzie indziej formacji Obrony Narodowej i Przysposobienia Wojskowego oraz licznych rozbitków z wszystkich dywizji armii "Pomorze". Stopniowo włączono do niej formacje wartownicze, etapowe i marszowe, a także pozostałości pułkowe z Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu. W nocy z 8/9 września oddziały Grupy przeszły przez most we Włocławku i maszerowały na południe zachodnim brzegiem Wisły. Na dzień 10 września wartość bojową miały 2 baony. Szefem sztabu Grupy był mjr dypl. sł. st. Augustyn Waluś. Rano 11 września Grupa płk. dypl. S. Świtalskiego wyruszyła z rejonu Sannik na Sochaczew. Nieprzyjaciel pod naciskiem 48 baonu saperów wycofał się z tej miejscowości jeszcze przed przybyciem Grupy, niszcząc w trakcie odwrotu most na Bzurze. Następnie oddziały Grupy przeszły w rejon od Sochaczewa do ujścia Bzury do Wisły z zadaniem dozorowania dolnej Bzury i prowadzenia rozpoznania na południowy wschód w kierunku Puszczy Kampinoskiej. Płk Stanisław Świtalski, którego sztab znajdował się w m. Ruszki w gm. Młodzieszyn, przystąpił do organizowania obrony przedmościa na prawym brzegu rzeki. Rozpoczęto odbudowę zniszczonego mostu w Sochaczewie i zbudowano drugi most pontonowy. Zgrupowanie objęło dozorowanie Bzury od Sochaczewa do Brochowa. W dniach 13-14 września Grupa płk. dypl. S. Świtalskiego weszła w skład Grupy Operacyjnej dowodzonej przez gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego, a 16 września praktycznie przestała istnieć podczas dozorowania zachodniego brzegu Bzury w Sochaczewie i na zachód od tej miejscowości. Słabe siły Grupy nie zdołały powstrzymać marszu niemieckich kolumn pododdziałów pancernych z XVI Korpusu Pancernego. Po częściowym rozbiciu sił polskich pozostałość Grupy z rozkazu gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby z 17 września przechodzi na wschodni brzeg Bzury, gdzie dociera w rejon m. Brochów - Lasocin na skraju Puszczy Kampinoskiej z zadaniem wzmocnienia oddziałów 15 Dywizji Piechoty. Ostatecznie płk S. Świtalski przyłączył się z grupą żołnierzy i oficerów do jednej z grup z rozbitej przez Niemców 17 Dywizji Piechoty, która przedzierała się w kierunku Warszawy. W nocy 18/19 września podczas postoju w rejonie gajówki Krzywa Góra wywiązała się walka z nieprzyjacielem, w trakcie której płk dypl. Stanisław Świtalski poległ.
Wspomnienia / relacje:
Z opinii szkolnej z okresu studiów w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie: "Dobry. Inteligentny, żywy umysł, niestety nie osiągnął jeszcze dojrzałości sądu i dlatego wykazał bardzo nierówne rezultaty. Należy go jeszcze zatrzymać na podrzędnym stanowisku" (Stawecki 1997, s. 232). Z opinii służbowej z okresu studiów w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie: "Bardzo dobry. Oficer o wyraźnej wartości indywidualnej, szlachetny i śmiały o dużej energii i inicjatywie. Bardzo duża siła woli, obowiązkowy, logiczny i bystry. Jako dowódca bardzo uzdolniony, wyszkolony pod względem polowym i taktycznym. Doskonały organizator i administrator. Zupełnie samodzielny. Natura impulsywna i nieco gwałtowna, w stosunku do podwładnych nierówny" (Stawecki 1997, s. 232).
Historia pochówku:
Pierwotnie został pochowany w miejscu śmierci. W lutym 1951 r. jego szczątki ekshumowano na Cmentarz Wojskowy przy ul. Powązkowskiej w Warszawie, gdzie spoczywa do dziś.
Poszukiwania mogiły:
Źródła:
Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, t. I, Żołnierze września A-M, kom. red. B. Affek-Bujalska i in., wstęp i red. nauk. E. Pawłowski, Pruszków 1993, s. 236 (dalej: KPŻP).
Bauer P., Polak B., Armia Poznań w wojnie obronnej 1939, Poznań 1982 (dalej: Bauer, Polak 1982).
Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, wyd. V popr. i uzup., Warszawa 1985, s. 384 (dalej: Głowacki 1985).
Borkowski O., 16 Pomorska Dywizja Piechoty w wojnie obronnej 1939 roku, Warszawa - Poznań 1989, s. 268, Aneks - s. 275 (dalej: Borkowski 1989).
Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w Warszawie, red. J. J. Malczewski, Warszawa 1989, s. 135-136 (dalej: Cmentarz Komunalny...).
Stawecki P., Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1997, s. 41, 66, 232 (dalej: Stawecki 1997).
Świtalski A., Sześciu obrońców Ojczyzny, październik 2011 (maszynopis) (dalej: Świtalski 2011).
Świtalski Stanisław Jan Ferdynand - , płk dypl., oprac. T. Łaszczewski, GENEALOGIA. Stankiewicze z przyjaciółmi, http://www.stankiewicze.com/index.php?kat=34&sub=569 [dostęp: 19 czerwca 2012] (dalej: Stankiewicze.com).
[1] a) Ferdynand (źródło: Świtalski 2011; Stankiewicze.com); b) brak danych (źródło: KPŻP; Bauer, Polak 1982; Głowacki 1985; Borkowski 1989; Cmentarz Komunalny...; Stawecki 1997); [2] a) 17 września 1939 (źródło: KPŻP); b) 19 września 1939 (źródło: Głowacki 1985; Borkowski 1989, s. 268; Cmentarz Komunalny...; Świtalski 2011); c) "w nocy z 18/19 IX 1939" (źródło: Stankiewicze.com); d) 1939 (źródło: Stawecki 1939, s. 66);
Ostatnie zmiany: 2018-04-12 02:06:03 przez redakcja |
Jeżeli chcesz uzupełnić lub zmienić dane wciśnij -
