# 1934-1935 w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie (VI Kurs, 5 kompania); po kursie skierowany na szkolenie praktyczne do 10 pułku piechoty (3 kompania strzelecka);
# 1938 - zmobilizowany do 10 pp w związku z operacją zajmowania Zaolzia (pozostał w wojsku do wybuchu II wojny światowej);
Poległ podczas walk macierzystego 10 pułku piechoty. Niemieckie kule trafiły go w tył głowy i lewą kostkę.
Znany był mieszkańcom Dębska sprzed wojny jako zapalony harcerz i turysta. Przed walką proponowano mu przebranie się w dostarczone cywilne ubranie w celu przedostania się do rodzinnego Sochaczewa, odległego o zaledwie kilka kilometrów. Nie przyjął jednak propozycji i, wierny przysiędze, pozostał w swoim oddziale.
W dniu swojej śmierci napisał wzruszający list do matki:
"Kochana Mamo!
Jestem w pobliżu Sochaczewa w odległości 6 km. Dowiedziałem się, że Sochaczew został zbombardowany. Że wszyscy mieszkańcy zostali ewakuowani. Czy Mama jest w ich liczbie? Czy Fela i Janka zdrowe? Tyle widziałem nędzy uciekinierów, że na myśl że z Wami dzieje się to samo, ogarnia mię rozpacz. Czy macie co jeść? Widocznie przeznaczeniem mojem jest zginąć w pobliżu miasta w którym się urodziłem. Walczę w pobliżu Kompiny, Dębska, znów dowiaduję się o zajęciu Sochaczewa przez Niemców. Siedzę w okopie i czekam swej śmierci. Nieprzyjaciela nie widzę, jedynie samoloty i artylerja nie dają nam spokoju. Walczymy z wrogiem niewidzialnym" (Wójcik 2005, s. 77 - fot. 1).
Na kopercie listu, odnalezionego przy poległym, znajdował się dopisek: "Osobę, która znajdzie ten list proszę bardzo o doręczenie go adresatowi.".
1) Tablica nagrobna grobu rodzinnego na cmentarzu parafii pw. św. Wawrzyńca Sochaczewie, ul. Traugutta; 2) Zbiorcza imienna stela nagrobna na symbolicznej mogile na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie, ul. Powązkowska (kwatera B 10, rząd VI, grób 27);
Przedmioty znalezione przy pochowanym:
fotografie, medalik
Miejsce przechowywania ww. przedmiotów:
Życiorys:
Aleksander Przeźmiński urodził się w 1913 roku w Sochaczewie jako syn Franciszka i Heleny Przeźmińskich. Ojciec Aleksandra zamieszkiwał w Sochaczewie od 1904 roku, kiedy wrócił z zesłania na Syberię, gdzie trafił za działalność niepodległościową. 24 września 1929 roku Aleksander wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego, stając się członkiem Drużyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki w Sochaczewie. Przyrzeczenie harcerskie złożył 15 czerwca 1930 r. W kolejnych latach był członkiem kręgu starszo-harcerskiego i opiekunem drużyny. W 1934 roku ukończył Gimnazjum Koedukacyjne Wydziału Powiatowego Sejmiku Sochaczewskiego w Sochaczewie. W latach 1934-1935 odbywał zasadniczą służbę wojskową w 5 kompanii VI Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie i 3 kompanii strzeleckiej 10 pułku piechoty, po czym rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie (obecnie - Uniwersytet Warszawski). Będąc studentem III roku, został zmobilizowany do 10 pułku piechoty w czasie zajmowania Zaolzia w 1938 roku, pozostając w wojsku do wybuchu II wojny światowej. W kampanii polskiej 1939 roku walczył na szlaku bojowym macierzystego oddziału, m.in. w bitwie nad Bzurą. Poległ 16 września w rejonie Dębska Nowego, Kozłowa Szlacheckiego Nowego A i Gągolina.
Wspomnienia / relacje:
Historia pochówku:
Nazajutrz po śmierci kpr. pchor. Aleksander Przeźmiński wraz z przeszło setką innych żołnierzy poległych na polach Dębska Nowego i Kozłowa Szlacheckiego Nowego A został podniesiony z pola bitwy i złożony w zbiorowej mogile w pierwszej z miejscowości. Organizacją pochówku poległych zajęli się mieszkańcy wspomnianych wsi ówczesnej gm. Kozłów Biskupi (obecnie gm. Nowa Sucha), Jan Wojda z Dębska Nowego i Kazimierz Kapusta z Kozłowa Szlacheckiego Nowego A. Teren pod mogiłę udostępnił Aleksander Sieradzki z Dębska Nowego. Zwłoki żołnierzy, układano w zbiorowej mogile w sposób uporządkowany, według imiennego spisu sporządzonego przez Jana Wojdę, który tożsamość poległych ustalał na podstawie znalezionych przy nich nieśmiertelników i dokumentów. Zarówno listy poległych, jak i przedmioty, dokumenty oraz pieniądze znalezione przy poległych Jan Wojda przekazał później do oddziałów terenowych Polskiego Czerwonego Krzyża w Łowiczu i Sochaczewie. Granice mogiły oznaczono żołnierskimi hełmami. Miejsce pochowania kpr. Aleksandra Przeźmińskiego, który był znany okolicznym mieszkańcom sprzed wojny, oznaczono dodatkowo krzakiem jałowca. Po odnalezieniu mogiły rodzina kpr. pchor. Aleksandra Przeźmińskiego czyniła starania u władz okupacyjnych o zezwolenie na ekshumację zwłok. Pomimo kilkukrotnych interwencji nie uzyskano zgody, postanowiono więc działać na własną rękę. Pomoc w potajemnym przewiezieniu zwłok zaofiarował sąsiad - dorożkarz. W październikową noc 1939 roku wspólnie z siostrą poległego, Janiną wyjechali z Sochaczewa do Dębska, wioząc ze sobą trumnę. Na miejscu czekali już opiekunowie mogiły, którzy odkopali i wydali ciało, które w zamaskowanej na wozie gałęziami trumnie przebyło drogę powrotną. Na cmentarzu parafialnym w Sochaczewie, przy otwartej mogile ojca, czekała już matka Aleksandra. Tam też ostatecznie złożono zwłoki poległego. Mimo skrupulatnego odnotowania faktu ekshumacji w opracowanej przez Jana Wojdę ewidencji pochowanych, kpr. pchor. Aleksander Przeźmiński, jak większość z 27 żołnierzy ekshumowanych podczas okupacji, wskutek błędu znalazł się (i znajduje się do dziś) wśród upamiętnionych na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie, dokąd w dniach 13-15 lutego 1952 roku decyzją administracyjną przeniesiono zwłoki pozostałych żołnierzy złożonych pierwotnie w mogile zbiorowej w Dębsku Nowym.
Poszukiwania mogiły:
Po zakończeniu walk do rodziny poległego w Sochaczewie przybył nieznany żołnierz polski, który przekazał bliskim kopertę z dwoma listami Aleksandra do matki, po czym bez słowa wyjaśnienia odszedł (treść listu z 16 września - patrz wyżej: pole "Okoliczności śmierci"). Po pewnym czasie matka otrzymała kartkę z wiadomością o treści: "Aleksander Przeźmiński - Dębsk". Przypuszczając, że w tym miejscu Aleksander ukrywa się przed Niemcami, do Dębska udała się jego siostra, Janina. Po zgłoszeniu się u sołtysa odnalazła nazwisko brata w spisie poległych i pochowanych w mogile zbiorowej w Dębsku Nowym.
Źródła:
Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, t. I, Żołnierze września N-Z, kom. red. B. Affek-Bujalska i in., wstęp i red. nauk. E. Pawłowski, Pruszków 1993, s. 97 (dalej: KPŻP).
Muzeum Czynu Zbrojnego w Lipcach Reymontowskich, Jan Wojda, Lista Poległych Ś. P. Żołnierzy Polskich poległych i pochowanych na polach wsi Dębsk-Nowy gminy Kozłów Biskupi pow. sochaczewskiego poległych w dniu 16 września 1939 roku, [1939] (rękopis), poz. 100 (dalej: Wojda I).
Archiwum rodzinne Lucjana Wojdy, Jan Wojda, Lista Poległych Żołnierzy Polskich poległych na polach wsi Dębska Nowego, [po 1952] (rękopis), poz. 102 (dalej: Wojda II).
Biuro Informacji i Poszukiwań PCK, sygn. 6062, Polski Czerwony Krzyż - Pełnomocnik na Oddział w Łowiczu, Spisy poległych z r. 1939 obejmujące część powiatu sochaczewskiego oraz trasę: Kutno - Łowicz, [1946] (maszynopis), s. 158-159 (dalej: B.Inf. , sygn. 6062).
Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą w Sochaczewie, Archiwum i wystawa stała: "Gdy bój nad Bzurą wrzał... - Pole Bitwy 1939-1945".
Kukuła P. A., Piechurzy kutnowskiego pułku, Łódź 1977, s. 259 - poz. 114 (dalej: Kukuła 1977).
Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, wyd. V popr. i uzup., Warszawa 1985, s. 382 (dalej: Głowacki 1985).
Łukasiak J., Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty, Pruszków 2003, s. 112 - poz. 85 (dalej: Łukasiak 2003).
Nowak T., Harcerstwo na Ziemi Sochaczewskiej, Sochaczew 2003, s. 56 - poz. 29 (dalej: Nowak 2003).
Wójcik R., Krew, kurz, pamięć. Opowieść o bitwie nad Bzurą ziemi wydarta, Warszawa 2005, s. 77-79 (dalej: Wójcik 2005).
Kronika bitwy 26 Dywizji Piechoty armii "Pomorze" w bitwie nad Bzurą od 12 do 16 IX 1939, http://bitwanadbzura.republika.pl [dostęp: 5 grudnia 2010].
[1] a) PRZEŹMIŃSKI (źródło: KPŻP; Wojda I; Łukasiak 2003; Wójcik 2005); b) błędnie: "PRZEŹMIĘSKI" (źródło: Wojda II); c) błędnie: "PRZEZENIŃSKI" (źródło: B.Inf., sygn. 6062); d) błędnie: "PRAŻMOWSKI" (źródło: Kukuła 1977); e) brak danych (źródło: Głowacki 1985); [2] a) kpr. pchor. (źródło: Wojda I; Wójcik 2005); b) błędnie: strz. (źródło: KPŻP); c) błędnie: ppor. (źródło: Nowak 2003); d) brak danych (źródło: Wojda II; Kukuła 1977; Głowacki 1985; Łukasiak 2003); [3] a) Gągolin Płn. (źródło: KPŻP); b) Dębsk Nowy (źródło: Wojda I, Wojda II, B.Inf., sygn. 6062); c) "między Gągolinem Południowym a Kozłowem Szlacheckim Nowym A" (źródło: Kukuła 1977, s. 257); d) pod Brzozowem (źródło: Nowak 2003); e) brak danych (źródło: Głowacki 1985; Łukasiak 2003; Wójcik 2005); f) brak danych (źródło: Kukuła 1977; Głowacki 1985; Łukasiak 2003; Nowak 2003 ); [4] a) Sochaczew, ul. Traugutta, grób rodzinny (1) (źródło: Wójcik 2005); b) błędnie: Warszawa, ul. Powązkowska, Cmentarz Wojskowy (źródło: KPŻP); c) nieznane po ekshumacji z pierwotnego miejsca pochówku w mogile zbiorowej w Dębsku Nowym (źródło: Wojda I; Wojda II; B.Inf., sygn. 6062);
Ostatnie zmiany: 2015-07-14 19:17:35 przez redakcja |
Jeżeli chcesz uzupełnić lub zmienić dane wciśnij -
