Karta poległego

Rodzeństwo:
Stan cywilny:
Małżonek:
Dzieci:
Ostatni adres:	Bydgoszcz, ul. Ugory 42

Narodowość:
Wykształcenie:
Zawód:	robotnik

Wyznanie:
Tytuł naukowy:
Stanowisko:

Stosunek do służby wojskowej:	żołnierz

Numer ewidencyjny:
Powiatowa Komenda Uzupełnień (PKU):
Rejonowa Komenda Uzupełnień (RKU):
Związek operacyjny:	Armia Pomorze

Rodzaj broni lub służby:	Piechota
Stopień:	st. strz.
Przydział na 1 września 1939:	15 DP
Jednostka:	baon ON Bydgoszcz [2]

Funkcja na 1 września 1939:
Przydział po 1 września 1939:	baon ON "Bydgoszcz"
Funkcja po 1 września 1939:

Przebieg służby wojskowej:
Odznaczenia:
Wrzesień 1939 - szlak bojowy:	wraz z baonem ON "Bydgoszcz", m.in. w bitwie nad Bzurą

Data śmierci:	22 wrzesień 1939
Miejsce śmierci:	Boryszew
Przyczyna śmierci:	zamordowany
Okoliczności śmierci:	Po rozbiciu Bydgoskiego Batalionu Obrony Narodowej w dniu 17 września 1939 r. w rejonie Iłów - Budy Stare Franciszek Nowak, wraz z około 200 towarzyszami broni, dostał się do niewoli. Jeńcy trafili do obozu przejściowego w Sochaczewie, skąd po krótkim postoju poprowadzono ich do Żyrardowa, gdzie na stadionie miejskim w bardzo trudnych warunkach zgromadzono około 30 tys. polskich żołnierzy. 21 września Niemcy, rozsiewając pogłoski o odsyłaniu do domu w pierwszej kolejności bydgoszczan, podstępnie wyselekcjonowali z tłumu 179 żołnierzy batalionu. Poprowadzono ich do Sochaczewa, a następnie do obozu w Boryszewie (obecnie w granicach miasta Sochaczew), gdzie 22 września stanęli przed niemieckim wojskowym sądem polowym. Oskarżono ich o udział w mordowaniu cywilnej ludności niemieckiej podczas tzw. "krwawej niedzieli" w dniu 3 września 1939 r. w Bydgoszczy. Choć w trakcie tych wydarzeń żołnierzy oddziału nie było w rodzinnym mieście, w sfingowanym procesie uznano ich za winnych, po czym wytypowano 50 z nich, którym w odwecie wymierzono karę śmierci. Przed godziną 19:00 tego samego dnia skazanych rozstrzelano na gliniance cegielni w Boryszewie, blisko gospodarstwa rodziny Gostyńskich. Franciszek Nowak był jednym z nich...
Pierwotne miejsce spoczynku #1:	Boryszew
Data ekshumacji:	8-12 listopad 1940
Pierwotne miejsce spoczynku #2:	-
Data ekshumacji:	-
Pierwotne miejsce spoczynku #3:	-
Data ekshumacji:	-
Obecne miejsce spoczynku:	Kozłów Biskupi, mogiła zbiorowa (1)
Lokalizacja grobu:	mogiła zbiorowa
Upamiętniony:	Tak
Forma upamiętnienia:	jedna z dwóch zbiorczych imiennych tablic epitafijnych pomnika ku czci zamordowanych żołnierzy Bydgoskiego Batalionu Obrony Narodowej wystawionego na zbiorowej mogile wojennej na cmentarzu parafialnym w Kozłowie Biskupim (odsłoniętego 22 września 1981 r.)
Przedmioty znalezione przy pochowanym:
Miejsce przechowywania ww. przedmiotów:

Życiorys:
Wspomnienia / relacje:
Historia pochówku:	Zamordowanych żołnierzy Bydgoskiego Batalionu Obrony Narodowej pochowano pierwotnie w dole śmierci na gliniance w Boryszewie, wykopanym przez Niemców przed egzekucją. Wiosną 1940 r. z inicjatywy sochaczewskiego oddziału PCK rozpoczęto starania o ekshumację ciał. W sierpniu tego samego roku otrzymano zezwolenie okupacyjnych władz niemieckich na przeniesienie zwłok, po czym 8 listopada rozpoczęto ekshumację na oddalony o 2 kilometry cmentarz parafialny w Kozłowie Biskupim. W nowym miejscu pochówku usypano niską ziemną mogiłę i ustawiono biały brzozowy krzyż. W 1946 r. uporządkowano grób i nasadzono kwiaty. W 1956 r. wykonano betonowe obrzeżenie mogiły oraz ustawiono granitowy krzyż i tablicę z inskrypcją o treści: "22-IX-1939 / ZA POLSKĘ WALCZYLIŚMY / ZA POLSKĘ UMIERAMY / CZEŚĆ BOHATEROM ". W 1981 r. na miejscu pochówku rozstrzelanych wystawiono pomnik, w którego płytę wmurowano dwie brązowe tablice z personaliami 50 ofiar według listy opracowanej przez historyka Rajmunda Kuczmę, ówczesnego dyrektora Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W 1997 r. monument poddano modernizacji. W 1946 r. upamiętniono również miejsce zbrodni, gdzie ukwiecono dół śmierci oraz wystawiono pomnik w formie zwieńczonego metalowym krzyżem kopca z granitowych głazów, w który wmurowano tablicę z inskrypcją o treści: "MIEJSCE MĘCZEŃSKIEJ ŚMIERCI / 50 POLSKICH NIEZNANYCH ŻOŁNIERZY / ROZSTRZELANYCH PRZEZ HITLEROWCÓW / W DNIU 22 IX 1939 R. / CHWAŁA BOHATEROM - HAŃBA MORDERCOM / Pracownicy Zakładów Boryszewskich". Przy miejscu kaźni w Boryszewie i mogile rozstrzelanych w Kozłowie Biskupim odbywają się coroczne uroczystości z udziałem władz Sochaczewa i Bydgoszczy, rodzin ofiar oraz mieszkańców obu miejscowości, których celem jest oddanie hołdu bohaterskim bydgoskim żołnierzom.
Poszukiwania mogiły:
Źródła:	Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, t. I, Żołnierze września N-Z, kom. red. B. Affek-Bujalska i in., wstęp i red. nauk. E. Pawłowski, Pruszków 1993, s. 19 (dalej: KPŻP). Cmentarz w Kozłowie Biskupim: Bydgoski Batalion Obrony Narodowej, 22-09-1939 r. (rękopis, Urząd Gminy w Nowej Suchej), poz. 28 (dalej: UG Nowa Sucha). Kuczma R., W obronie Ojczyzny. Bydgoski Batalion Obrony Narodowej 1939, Bydgoszcz 2000 (dalej: Kuczma 2000). Komunikat OKŚZpNP w Warszawie w sprawie zgłaszania się krewnych ofiar, w związku ze śledztwem w sprawie rozstrzelania 22 września 1939 r. w Boryszewie 50 jeńców polskich – żołnierzy Bydgoskiego Batalionu Obrony Narodowej przez żołnierzy niemieckich, 5 VI 2015, [w:] Śledztwa, Instytut Pamięci Narodowej, https://ipn.gov.pl/pl/sledztwa/poszukiwani-swiadkowie/24199,Komunikat-OKSZpNP-w-Warszawie-w-sprawie-zglaszania-sie-krewnych-ofiar-w-zwiazku-.html [dostęp: 9 III 2019] (dalej: OKŚZpNP W-wa).
Uwagi:
Przypisy:	[1] a) 13/października 1907 (źródło: OKŚZpNP W-wa); b) 1907 (źródło: Kuczma 2000, s. 101); c) brak danych (źródło: KPŻP; UG Nowa Sucha); [2] a) baon ON "Bydgoszcz" (źródło: UG Nowa Sucha; Kuczma 2000, s. 96, 101; OKŚZpNP W-wa); b) "baon ON" (źródło: KPŻP);